مقدمه
در فضای سخت افزار کامپیوتر و تجهیزات شبکه، هر قطعه نقش مهمی در عملکرد کلی سیستم دارد. یکی از این قطعات که معمولا کمتر دیده می‌شود، اما تاثیر بسیار بالایی دارد، کارت رایزر است. این قطعه در سرورها، کیس‌های کم‌حجم، کامپیوترهای کوچک و حتی سیستم‌های ویژه مثل ریگ ماینینگ، امکان توسعه و نصب کارت‌های اضافی را فراهم می‌کند. اگر قصد دارید بدانید کارت رایزر چیست، چگونه کار می‌کند و چه نقشی در سیستم‌های حرفه‌ای شبکه و سرور دارد، این راهنما به طور کامل شما را با آن آشنا می‌کند.
کارت رایزر چیست؟
کارت رایزر یک برد سخت افزاری است که برای جابه‌جایی، تغییر موقعیت یا افزایش تعداد اسلات‌های توسعه در کامپیوتر و سرور استفاده می‌شود. این کارت به اسلات PCIe یا PCI روی مادربرد متصل شده و امکان نصب کارت‌هایی مانند کارت گرافیک، کارت شبکه، کارت صدا و کنترلرهای مختلف را در فضاهای محدود فراهم می‌کند.
به عبارت ساده‌تر، کارت رایزر مانند یک پل اتصال عمل کرده و اسلات مادربورد را به جای دیگری از کیس منتقل کرده و یا آن را به چند اسلات تبدیل می‌کند. این ویژگی در سرورها و تجهیزات شبکه که معمولا فضای داخلی محدود و چیدمان فشرده‌ای دارند، اهمیت زیادی دارد.
کارت رایزر چگونه کار می‌کند؟
عملکرد رایزر مبتنی بر انتقال مستقیم خطوط ارتباطی PCIe است.
رایزر:
- سیگنال‌های PCIe را بدون افت کیفیت به محل دیگری منتقل می‌کند
- امکان نصب کارت‌ها را به صورت افقی یا عمودی فراهم می‌کند
- در صورت استفاده از رایزرهای چندگانه، قابلیت افزودن کارت‌های بیشتر را ایجاد می‌کند
- در سرورها تحت کنترل CPU1 یا CPU2 فعال می‌شود
این قطعه در سیستم‌های حرفه‌ای وابسته به تعداد Lane ها، نسل PCIe (مثل Gen3 یا Gen4) و نوع کارت توسعه است.
انواع کارت رایزر
کارت رایزر در دنیای سخت افزار کامپیوتر و تجهیزات شبکه ساختارهای مختلفی دارد و هر نوع آن برای یک هدف خاص طراحی شده است. شناخت دقیق این انواع به کاربران حرفه‌ای، مدیران شبکه، تکنسین‌های دیتاسنتر و ادمین‌های سرور کمک می‌کند تا مناسب‌ترین مدل را برای توسعه سیستم خود انتخاب کنند. در ادامه مهم‌ترین مدل‌های کارت رایزر را به صورت کامل و تخصصی بررسی می‌کنیم.
رایزر سرور
Server Riser
این نوع رایزر بیشترین کاربرد را در سرورها، تجهیزات شبکه و فضای دیتاسنتر دارد. در بسیاری از سرورها مانند HP DL380، Dell R620، Dell R730 و Lenovo SR650، رایزرها بخشی از ساختار اصلی سیستم هستند و اسلات‌های PCIe را برای کارت‌های شبکه، کارت‌های گرافیک، کارت‌های ذخیره‌سازی و کنترلرها فراهم می‌کنند.
ویژگی‌ها و مزایا:
پشتیبانی از اسلات‌های PCIe x8 و PCIe x16
کیفیت ساخت بالا و انتقال ایمن سیگنال
نصب درون Riser Cage همراه با سیستم خنک کننده
مناسب برای کارت‌های شبکه 10G، 25G و حتی 100G
نکته مهم:
بسیاری از سرورها تنها در صورت نصب پردازنده دوم، رایزر سمت راست یا رایزرهای اضافی را فعال می‌کنند.
مثال: در Dell R620 رایزر CPU2 فقط زمانی فعال می‌شود که CPU دوم روی مادربورد نصب شده باشد.
رایزر ماینینگ
GPU Riser
این مدل رایزر برای نصب چند کارت گرافیک روی یک مادربرد استفاده می‌شود و کاربرد اصلی آن در سیستم‌های استخراج ارز دیجیتال است. این رایزر دارای کابل USB مخصوص انتقال PCIe و منبع تغذیه جداگانه است.
ویژگی‌ها:
دارای چیپست پایدار کننده سیگنال
امکان نصب همزمان کارت گرافیک‌های زیاد
تغذیه مستقل از طریق SATA، Molex یا 6 پین
مناسب کیس‌های باز، فریم‌های ماینینگ و نصب عمودی کارت GPU
مزیت: کاربر می‌تواند حتی روی مادربوردهای ساده نیز تعداد زیادی کارت گرافیک نصب کند.
محدودیت: برای استفاده در تجهیزات شبکه یا سرور مناسب نیست و بیشتر برای GPUهای مصرفی طراحی شده است.
رایزر انعطاف‌پذیر
Flexible PCIe Riser
رایزر انعطاف‌پذیر شامل یک کابل تخت یا کابل منعطف است که سیگنال PCIe را به صورت کاملا پایدار منتقل می‌کند. این مدل برای کیس‌های کوچک، Mini ITX، تجهیزات صنعتی و سیستم‌هایی که محدودیت فضا دارند، استفاده می‌شود.
مزایا:
امکان نصب کارت در زوایا و محل‌های دلخواه
مناسب برای کیس‌های کامپیوتر کوچک
قابلیت خم شدن و استفاده در موقعیت‌های خاص
کاربرد معمول:
سیستم‌های تست سخت افزار
کامپیوترهای کوچک صنعتی
مینی پی سی‌های گیمینگ
رایزر چند اسلاته
Multi Slot Riser
این نوع رایزر یک اسلات PCIe را به چند اسلات تبدیل می‌کند. از این مدل در مواردی که نیاز به نصب کارت‌های متعدد در محدودترین فضا وجود دارد، استفاده می‌شود.
کاربردها:
نصب چند کارت شبکه در سیستم‌های مانیتورینگ شبکه
اتصال چند کارت ذخیره‌سازی یا کنترلر RAID
توسعه سیستم‌های Embedded و صنعتی
مزایا:
افزایش تعداد کارت‌های قابل نصب
مناسب سیستم‌های تخصصی شبکه و سرور
محدودیت‌ها:
کاهش پهنای باند PCIe در مدل‌های Splitter
نیاز به پاور قوی‌تر برای کارت‌های اضافی
رایزر Low Profile برای کیس‌های باریک
Low Profile Riser
کیس‌های Slim یا SFF در کامپیوترهای اداری یا تجهیزات شبکه معمولا فضای کافی برای کارت‌های با ارتفاع استاندارد ندارند. رایزر Low Profile این مسئله را حل کرده و امکان نصب کارت‌های کوچک را فراهم می‌کند.
مزایا:
ابعاد بسیار کوچک
سازگار با کیس‌های باریک اداری
مناسب برای کارت‌های شبکه، کارت صدا و کارت‌های کم مصرف
کاربرد رایج:
Thin Client
Mini PCها
کیس‌های اداری برندهای مثل HP و Dell
رایزر مخصوص تجهیزات شبکه و کارت‌های حرفه‌ای
بسیاری از کارت‌های شبکه در سطح دیتاسنتر مانند Mellanox، Intel X520 یا Broadcom برای نصب صحیح روی سرورها نیاز به رایزر اختصاصی دارند که با ساختار همان سرور سازگار است.
این مدل رایزر مزایای زیر را دارد:
انتقال پایدار داده برای کارت‌های 10G، 25G و 100G
طراحی اختصاصی برای سرور هدف
سازگاری با جریان هوای کیس سرور
پشتیبانی از کارت‌های حرارتی بالا مثل NICهای پرسرعت
نکته:
استفاده از رایزرهای غیر استاندارد می‌تواند سرعت کارت شبکه را محدود کند یا باعث عدم شناسایی کارت توسط سرور شود.
رایزر مخصوص GPUهای حرفه‌ای
Workstation Riser
این مدل برای ایستگاه‌های کاری و کامپیوترهای رندرینگ استفاده می‌شود.
ویژگی‌ها:
پشتیبانی کامل از کارت‌های سنگین مثل RTX و Quadro
طراحی مقاوم برای تحمل وزن کارت
انتقال پایدار PCIe Gen4
جدول مقایسه انواع کارت رایزر
| نوع رایزر | کاربرد اصلی | مزایا | محدودیت‌ها | مناسب برای |
|---|---|---|---|---|
| رایزر سرور | افزودن اسلات‌های PCIe برای کارت‌های شبکه، گرافیک، RAID | پایداری بالا، سازگاری کامل با سرور، انتقال سیگنال بدون افت | وابسته به CPU1 و CPU2، فقط مناسب مدل‌های خاص | سرورها، دیتاسنتر، تجهیزات شبکه با کارت‌های 10G تا 100G |
| رایزر ماینینگ | نصب چند کارت GPU روی یک مادربورد | تعداد زیاد کارت گرافیک، کابل منعطف، تغذیه مستقل | مناسب سرور نیست، امنیت و پایداری کمتر از مدل سروری | ریگ ماینینگ، پردازش‌های GPU محور ساده |
| رایزر انعطاف‌پذیر | انتقال اسلات PCIe به محل دلخواه | انعطاف‌پذیری بالا، مناسب کیس‌های کوچک | حساس به نویز، نیازمند کیفیت ساخت بالا | کیس‌های Mini ITX، تجهیزات صنعتی، مینی پی سی |
| رایزر چند اسلاته | تبدیل یک اسلات به چند اسلات | افزایش تعداد کارت‌های قابل نصب | پهنای باند کمتر، نیازمند پاور قوی‌تر | سیستم‌های شبکه، کارت‌های ذخیره‌سازی، کنترلرها |
| رایزر Low Profile | نصب کارت‌ها در کیس‌های باریک | ابعاد کوچک، سازگار با کیس‌های SFF | فقط برای کارت‌های کم‌مصرف | کیس‌های اداری، Mini PCها، Thin Client |
| رایزر مخصوص کارت شبکه حرفه‌ای | نصب کارت شبکه 10G، 25G، 40G و 100G | پایداری بالا، طراحی سازگار با جریان هوای سرور | فقط مناسب مدل خاص سرور، قیمت بالاتر | سرورهای HP، Dell، Lenovo در دیتاسنتر |
| رایزر مخصوص GPU حرفه‌ای | نصب کارت‌های رندرینگ و محاسباتی سنگین | انتقال پایدار PCIe Gen4، تحمل وزن کارت | فضای نصب زیاد، نیازمند پاور قدرتمند | Workstation، رندرینگ، پردازش تصویر |
جدول مقایسه رایزر سرورهای Dell و HP
| مدل سرور | تعداد رایزر | نوع رایزر | نسل PCIe | توان مصرفی رایزر | نوع کارت‌های پشتیبانی شده | پشتیبانی از پردازنده دوم | کاربرد معمول |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Dell PowerEdge R620 | 2 | Riser Type A / Type B | Gen3 x8 / x16 | حدود 25 وات | کارت شبکه، کارت ذخیره‌سازی، GPU کم‌مصرف | رایزر سمت راست فقط با CPU2 فعال می‌شود | سرورهای دیتاسنتر، تجهیزات شبکه |
| Dell PowerEdge R730 | 3 | Riser Type 1 / 2 / 3 | Gen3 x16 | حدود 30 وات | کارت شبکه 10G، کارت ذخیره‌سازی، GPU | برخی رایزرها فقط با CPU دوم فعال می‌شوند | سرور دیتاسنتر، پردازش GPU، شبکه پرسرعت |
| Dell PowerEdge R740 | 3 | Riser 1 / 2 / 3 Full-Height | Gen3 x16 / Gen4 x16 | حدود 35 وات | کارت شبکه، GPU، کارت ذخیره‌سازی NVMe | رایزر 3 فقط با CPU دوم فعال می‌شود | دیتاسنتر، پردازش GPU، کارت شبکه پرسرعت |
| HPE ProLiant DL380 Gen9 | 2 | Flexible Riser / Low Profile | Gen3 x8 / x16 | حدود 25 وات | کارت شبکه، کارت GPU متوسط، کارت ذخیره‌سازی | برخی رایزرها به CPU دوم وابسته‌اند | سرور دیتاسنتر، تجهیزات شبکه، پردازش متوسط |
| HPE ProLiant DL380 Gen10 | 3 | Full-Height / Low Profile / Flexible | Gen3 x16 / Gen4 x16 | حدود 30 وات | کارت شبکه 10G/25G، کنترلر RAID، GPU | رایزر سمت راست نیاز به CPU دوم دارد | دیتاسنتر، کارت شبکه پرسرعت، GPU حرفه‌ای |
| HPE ProLiant DL360 Gen10 | 2 | Full-Height / Low Profile | Gen3 x16 / Gen4 x16 | حدود 28 وات | کارت شبکه، کارت ذخیره‌سازی، GPU کم‌مصرف | بله، برخی رایزرها به CPU دوم وابسته‌اند | سرور دیتاسنتر، تجهیزات شبکه کوچک، پردازش سبک |
پرسش‌های متداول (FAQ)
1. کارت رایزر چیست؟
کارت رایزر یک برد سخت‌افزاری است که امکان نصب کارت‌های توسعه مانند کارت گرافیک، کارت شبکه و کارت صدا را در فضای محدود کیس یا سرور فراهم می‌کند.
2. چه تفاوتی بین رایزر سرور و رایزر ماینینگ وجود دارد؟
رایزر سرور برای سرورها و تجهیزات شبکه طراحی شده و پایداری بالایی دارد، در حالی که رایزر ماینینگ برای نصب چند GPU روی یک مادربورد استفاده می‌شود و انعطاف‌پذیر است اما مناسب سرور نیست.
3. آیا همه مادربوردها از کارت رایزر پشتیبانی می‌کنند؟
خیر، کارت رایزر باید با نسل PCIe و نوع اسلات مادربورد سازگار باشد.
4. رایزرهای Low Profile چه کاربردی دارند؟
این مدل برای کیس‌های باریک و SFF طراحی شده و امکان نصب کارت‌های کم‌مصرف را فراهم می‌کند.
5. رایزر چند اسلاته چیست و چه کاربردی دارد؟
رایزر چند اسلاته یک اسلات PCIe را به چند اسلات تبدیل می‌کند تا بتوان چند کارت را در یک سیستم با فضای محدود نصب کرد.
6. آیا استفاده از رایزر مصرف برق سیستم را افزایش می‌دهد؟
بله، هر کارت اضافه شده توسط رایزر برای فعالیت به توان الکتریکی نیاز دارد و باید از پاور مناسب استفاده شود.
7. چگونه رایزر را در سرور فعال کنیم؟
در برخی سرورها مانند Dell R620، رایزرهای سمت راست تنها زمانی فعال می‌شوند که CPU دوم نصب شده باشد.
8. آیا رایزر باعث کاهش سرعت PCIe می‌شود؟
اگر از رایزر استاندارد و با کیفیت استفاده کنید، کاهش قابل توجهی در سرعت وجود ندارد، اما رایزرهای غیر استاندارد ممکن است پهنای باند را محدود کنند.
9. رایزر انعطاف‌پذیر چه مزایایی دارد؟
این نوع رایزر قابلیت نصب کارت در زوایا و محل‌های دلخواه کیس را دارد و برای کیس‌های Mini ITX یا صنعتی مناسب است.
10. آیا نصب رایزر نیاز به تغییرات BIOS دارد؟
گاهی برای شناسایی کارت جدید، باید BIOS به‌روز شود یا تنظیمات PCIe را در BIOS فعال کنید.
11. رایزر مخصوص کارت شبکه حرفه‌ای چه ویژگی دارد؟
این نوع رایزر برای انتقال پایدار داده کارت‌های شبکه با سرعت بالا طراحی شده و جریان هوا و خنک‌سازی سرور را نیز مد نظر دارد.
12. کارت رایزر در سیستم‌های ماینینگ چگونه استفاده می‌شود؟
در ریگ‌های استخراج ارز دیجیتال، رایزرهای GPU اجازه می‌دهند چندین کارت گرافیک روی یک مادربورد نصب شود و هر کارت تغذیه مستقل داشته باشد.
13. چه مشکلاتی ممکن است هنگام نصب کارت با رایزر پیش بیاید؟
مشکلات شامل عدم سازگاری با مادربورد، محدودیت فضا و تهویه، مصرف برق بالا، نیاز به براکت مناسب و پیکربندی نرم‌افزاری هستند.
14. رایزر مخصوص GPU حرفه‌ای چه کاربردی دارد؟
این مدل برای کارت‌های رندرینگ و محاسبات سنگین طراحی شده و امکان نصب کارت‌های بزرگ و سنگین با انتقال پایدار PCIe را فراهم می‌کند.
15. چگونه بهترین کارت رایزر را برای سیستم خود انتخاب کنیم؟
به نوع سیستم، نوع کارت‌ها، نسل PCIe، توان منبع تغذیه، فضا و نیاز به کارت‌های متعدد توجه کنید. برای سرور از رایزر سرور، برای کیس کوچک از Low Profile یا Flexible و برای GPUهای متعدد از رایزر ماینینگ استفاده کنید.
جمع بندی
کارت رایزر یکی از قطعات کلیدی در دنیای سخت‌افزار کامپیوتر و تجهیزات شبکه است که نقش مهمی در افزایش انعطاف‌پذیری و توسعه سیستم‌ها ایفا می‌کند. این کارت به شما امکان می‌دهد کارت‌های توسعه‌ای مانند کارت‌های گرافیک، کارت صدا، کارت شبکه یا سایر تجهیزات جانبی را حتی در فضاهای محدود نصب کنید و از تمام ظرفیت مادربورد و کیس استفاده بهینه کنید.
انواع کارت رایزر شامل Full-Height، Low Profile، Flexible و Horizontal/Vertical هستند که هر کدام برای شرایط خاصی طراحی شده‌اند و با توجه به نیاز سیستم و نوع کیس انتخاب می‌شوند. این تنوع به کاربران امکان می‌دهد بدون محدودیت در فضای داخلی، کارت‌های مختلف را نصب کنند و سیستم خود را مطابق نیاز ارتقا دهند.
در سرورها، به ویژه مدل‌های Dell PowerEdge و HPE ProLiant، رایزرها علاوه بر تسهیل نصب کارت‌های توسعه، وابستگی‌هایی نیز دارند؛ به عنوان مثال برخی رایزرها تنها در صورت نصب پردازنده دوم فعال می‌شوند یا با شاسی‌های مختلف تعداد و نوع متفاوتی دارند. بنابراین هنگام انتخاب کارت رایزر، باید تطابق با مادربورد، توان مصرفی، نسل PCIe و نیاز پردازنده را مد نظر قرار داد.
استفاده درست از کارت رایزر مزایای متعددی دارد:
افزایش قابلیت گرافیکی: امکان نصب چندین کارت گرافیک برای گیمرها، طراحان گرافیک و پردازش‌های سنگین.
بهبود قابلیت صوتی: نصب کارت‌های صدا برای تولید موسیقی و کارهای صوتی حرفه‌ای.
توسعه اتصالات شبکه: افزودن کارت شبکه برای افزایش پهنای باند و سرعت اتصال در دیتاسنتر و شبکه‌های بزرگ.
صرفه‌جویی در فضا و تهویه مناسب: نصب کارت‌ها در زاویه‌های متفاوت باعث مدیریت بهتر فضای داخلی و جریان هوا می‌شود.
در نهایت، کارت رایزر یک راهکار حرفه‌ای و اقتصادی برای افزایش توان سخت‌افزاری سیستم‌ها و سرورهاست که بدون آن بسیاری از توسعه‌های سیستم در فضاهای محدود غیرممکن خواهد بود. شناخت دقیق انواع کارت رایزر، ویژگی‌ها و محدودیت‌های هر مدل به کاربران و مدیران شبکه کمک می‌کند تا بهینه‌ترین انتخاب را برای نیاز خود داشته باشند و از تجهیزات شبکه بیشترین بهره‌وری را دریافت کنند.
